vendredi 27 août 2010

Aheurtement

La Haute-Botte a changé de visage. Le chef d'état-major vient de partir en retraite; il est content, il va s'installer à Bodrum; une ville du sud, très ensoleillée. Durant ses deux ans de mandat, l'armée a été contestée de toutes parts, des plans de coup d'Etat ont été mis à jour, l'incurie professionnelle des militaires, incapables de protéger des casernes situées bizarrement au nez des terroristes kurdes, a été pointée du doigt, des soupçons de collusion entre officiers et terroristes ont durablement plané mais tant pis; le flandrin Başbuğ va finir ses jours dans une villa. A Bodrum.

Un fonctionnaire part en retraite après une désastreuse carrière. La responsabilité n'existant pas pour les officiers, il ne répondra de rien. Il sirotera sa liqueur. A Bodrum. "Ah il la mérite sa retraite hein !"... C'est une coutume : les généraux en retraite "tiennent garnison" au Sud. A croire qu'ils sont éreintés après une carrière de renoncement et d'acharnement. Les terroristes sont là, eux; depuis trente ans. Les généraux ont tous démérité, eux. Tant pis, la carrière est terminée. "La retraite est un droit, coco !", "je sais, je ne dis rien...".

Le haut commandement a changé, aussi. Du coup, des "séances" sont organisées dans les casernes : le partant et l'arrivant font des discours. Le Chef de l'Etat ou les préfets et autres officiels civils sont là. Ils écoutent. Et les généraux, qui se sentent galvanisés par tant de sollicitude, en profitent pour déclamer leurs vues en matière de politique générale et surtout pour répandre les semences de la laïcité. Leur pertinacité est connue. Car personne n'est choqué d'assister, en réalité, à une conférence sur la politique turque; personne ne s'attend, par exemple, à entendre le partant faire un bilan de l'état de ses forces, du ravitaillement, du déploiement, de la haute technologie achetée durant son mandat, etc. Écoutons le nouveau commandant de la première armée basée à Istanbul : "je voudrais spécialement préciser que si les commandants changent, il n'en reste pas moins qu'il n'y a aucun changement dans la position ferme de l'armée de protéger les attributs de notre République que sont l'Etat unitaire, la laïcité, l'Etat social et l'Etat de droit".

Bien. Si le Général se contentait de rappeler que son rôle était de défendre le territoire de la République (et plus précisément la zone de défense d'Istanbul), on aurait compris. Lui veut "protéger la République". L'Etat social, par exemple. Il s'estime compétent pour le protéger. Quel peut être le rapport entre le général qui défend Istanbul et l'Etat social ? Aucun. Pas plus que l'Etat social ou la laïcité ou encore moins l'Etat de droit sont des sujets relevant du chef d'état-major des armées. Imaginons le général Benoît Puga (chef d'état-major particulier du Président Sarkozy) succédant à l'amiral Guillaud (chef d'état-major des armées) nous déclamer une telle prose. Au-delà d'être un scandale, ça serait ridicule. Le Général nous parler par exemple de la laïcité et de l'interdiction du niqab en France ! Eh bien c'est ce qu'il se passe chaque année en Turquie. Un fonctionnaire donne des instructions politiques aux élus. Car un général est un fonctionnaire, au même titre que le directeur général de la police nationale ou de l'office national des forêts ou de la santé. A-t-on déjà croisé un Directeur général de la police nationale parler de laïcité !

La laïcité est un sujet dont tout le monde parle mais dont personne ne comprend l'esprit. On entendait encore hier le CHP clamer sur tous les toits avoir trouvé une solution au problème des filles voilées interdites d'université. Le rapporteur du CHP qui travaille sur cette question, le professeur Sencer Ayata, enseignant à la prestigieuse ODTÜ s'il-vous-plaît, nous donne la recette : on sait que la laïcité turque interdit aux filles voilées d'accéder à l'université; comme on ne peut pas changer cette conception de la laïcité, eh bien on va s'en prendre aux filles voilées. Le Professeur Ayata est content de sa trouvaille : les filles qui montrent un bout de leur chevelure pourront occuper les bancs de la fac ! Voilà l'astuce, donc : défroque-toi et entre...

"Quelques mèches, valla, c'est tout". Mais le Professeur Ayata a bien affûté son plan : pour contrecarrer toute éventuelle dissidence, il a décidé de s'armer de l'avis des oulémas. Il faudra négocier avec eux pour leur "arracher" une fatwa sur le port "partiel" du voile ! Jadis, quand la Cour européenne avait qualifié le voile de signe politique, le Premier ministre Erdogan avait justement gémi : "t'es qui toi pour qualifier le voile ? Seuls les oulémas peuvent le faire !". Et pendant des semaines, le CHP l'avait attaqué bille en tête; le mot "oulémas" faisait peur; la charia était là; on basculait... Et le Professeur Ayata s'en remit également aux oulémas. On se marre, c'est tout... Soit dit en passant, les courants minoritaires au sein des religions ont également droit de cité dans un système démocratique; même si tous les oulémas du monde entier tombent d'accord pour nier la prescription du voile, une croyante, s'appuyant sur sa lecture du Texte sacré, a droit au respect de sa liberté de religion.

Les fascistes restent fascistes; il eut été plus simple d'être intelligent et de lever tout simplement cette interdiction. Les fascistes ont un problème avec Dieu et s'apaisent en s'en prenant à ses ouailles. Les plus grands défenseurs de la laïcité (leur laïcité) sont ceux qui ont un péché à se faire pardonner. Ils veulent donc noyer leurs remords dans le détachement général. Je suis fautif pourquoi tu ne l'es donc pas non plus ? C'est connu, quand quelqu'un, par son comportement ou ses paroles, insinue qu'on vit dans le péché, on se braque. Analysez les tenants de la laïcité-mode de vie, ce sont toujours des personnes qui ont un problème avec la religion.

Les fascistes restent des fascistes; ils veulent soit libérer les femmes voilées malgré elles car, dans leur petite tête, au XXIè siècle, on ne se soumet pas à Dieu soit modeler une partie de la population selon leurs propres goûts esthétiques. Or la laïcité nous impose la sérénité : même si 95 % des femmes vivant en Turquie portaient le niqab, ça serait encore une fois une question de liberté de conscience et non d' "image de la Turquie" ou d' "esthétique en vigueur" ou de "mode contraire à la tradition turque". Car avec l'avènement des droits de l'Homme, la souveraineté des traditions n'a plus cours; l'épanouissement individuel est le seul impératif qui vaille.

On s'en souvient, le président du CHP, Kemal Kiliçdaroglu, avait lui aussi émis une proposition : attendre que la race des filles voilées s'éteigne un jour ! Quand le CHP se penche sur un problème pour le régler, il complique encore plus la donne. D'un côté un leader, de l'autre un professeur d'université. Du barbotage à profusion. "Allez allez, restez comme vous êtes, plus vous prenez les airs d'un parti démocrate, plus les problèmes ont l'air insolubles". Quand le CHP s'emploie à trouver une solution, il crée davantage de problèmes. Allez, merci; ça va aller...

vendredi 20 août 2010

Ülke müsveddesi ?

Biz, yabancı ülkelerde yetişmiş Türkler için, genel intiba, Türkiye'de "şapşal" olduğumuzdur. Türkiye gençlerinin, bana göre, has bir yetişme tarzları vardır. Hayat ile mücadeleye alışkın olduklarından mıdır yoksa kültürün bir parçası mıdır bilemiyorum ama bizlerden daha uyanık, daha cingöz ve daha hitabetli oldukları açıktır. "Hadi be abi", "sağolasın abim", "ama olmaz ki abicim", vs. gibi laflarla doludur beynim. Mağazada, bankada, takside, otobüsde, heryerde.

Bir gün, oturuyorum durakta; elimde Taraf gazetesi. Adamın biri yaklaştı ve dedi ki : "güzel gaste, gardaş okuduysan, bana ver gasteyi". Şasırdım. "Daha okumadım, kusura bakmayın" dedim. Sonra düşündüm de, "kusura bakmayın"ı niye dediğimi anlayamadım. Daha okumadığım bir gazeteyi vermemem bir kusur değil ki ! Fransızlık içimize işlemiş. Fransızlar neredeyse her cümlenin sonunda "excusez-moi", "pardon" derler. Hapşırır özür diler, hafif itekler özür diler, öksürür özür diler, kapıyı tutmayı unutur özür diler; oradan kalma herhalde. Fransızlığın nüvesi...

Biraz laubali bir toplum mudur acaba, türk toplumu ? Bu bapta, baştan savma davranışlarla sürüyle karsılaştım. Bir bankaya girdiğimde, insanları veznede yığılmış görmek, sırası kendine geldiğinde herkesin insanın özel olması gereken hesap işlerine burunlarını sokmaları, banka çalışanının hiç yardımcı olmak gibi bir derdinin olmaması, vs. Hayatlarından usanmış, işlerinden bıkmış, kendilerinden ve insanlardan ikrah etmiş bireylerden oluşan bir topluma benziyoruz.

Aynı zamanda sert mizaçlı bir cemiyet. Ezilmiş kişilikler ülkesinde olduğumuz için, herkes kabadayılık yaparak tatmin oluyor. Eş kocasından zevk alamıyor, erkek ise herkesin karısana yan bakmakla meşgul olduğunu zannediyor. Aslında Türkiye protokoller ülkesidir : aman fazla sırıtma yanlış anlaşılır (gay filan), aman sözünü ölçerek söyle yanındaki alevi olabilir, aman otobüste kadının yanına oturma yanlış anlar (sapık), aman nazik davranma snop olursun falan filan. Genç bir kadının yanındaki delikanlıyı babasının yanına yollayıp annesini çağırmasına denk düşmüştüm şehirlerarası bir otobüste. Allah'ım, görende Angelina Jolie zanneder. Neymiş, içimize işlemiş işte o kurallara tersmiş. Allah bilir ya, o kadın, koyu bir laikçidir. Hani şu kadın-erkek eşitliği için kendini paralayan takımdan. Tuhaf takıntılar diyarı...

Vasati Türk böyledir, maalesef. Bir de kaçınılmaz "torpil" meselesi var, tabii. Kendimden biliyorum. Ayıptır söylemesi, uluslararası hukuk okuduğum için, yakın bir akrabam beni Dışişleri bakanlığına danışman olarak aldırmak istedi. "Yazılıyı geç, mülakat işi tamam". Bende reddettim, tabii. Çünki ne yazılıyı geçecek isteğim var ne de böyle bir sisteme pabuç bırakacak zihniyet. Prensip olarak karşı olduğumu kimseye anlatamadım. "Salaksın vesselam" hükmünü duya duya tatil yaptım... Birde tapu müdürlüğündeki memur çerkez çıkmaz mı ? Işlerimi hızlandırdı sağolsun. Hani aslında zaten yapması gereken işi yaptı da, güler yüzüyle ilgilenmesi kâr oldu.

Dışarda ise, Türkler civelek bir topluluk olarak bilinir. Doğrudur. O ilk andaki soğukluğu kırabildikten sonra gerçektende derviş-nihâd insanlar oldukları doğrudur. Ama seviyesizliği şirinlikle veya cana yakınlıkla karıştırmamak lazım. Lüzumsuz insanlar çok. Hani "göbeğini kaşıyan adam" demişti Bekir Coşkun da, herkes çullanmıştı. Konsept doğru bir konsept ama içini yanlış tasvir etmişti. Vatandaşlığın ne olduğunu anlamayan, Devlet denen kurumun neye yaradığını bilmeyen, sadece sömürülmesi gereken bir aygıt olarak telakki eden, uluslaşma diye hiç bir derdi olmayan insanlardır göbeklerini kaşıyan adamlar. Ve maalesef, bunlar az buz değil...

Türkiye'yi, rakik insanların ülkesine ifrağ için çok uğraşmak gerekiyor. Işte o zaman Türkiye'ye gelmekten kâm alırız. Gelişi güzel yapılan işler, birbirine düşman kitleler, çıldırtan bir bürokrasi. Hissî ve fikrî tezelzüle mübrem. Buna bir ülke denmiyor, çünki. Fransız kaldım...

lundi 9 août 2010

Karşılaştırmalı gazetecilik kültürü

Gazetecilik güzel bir meslektir aslında. Hani okul bitti ya, bende kendime iş arıyorum. Geçen bir program izliyorum. Sadece basın mensupları toplanmış, sanki her alanda ihtisas yapmış gibi, döktürüyorlar : gazze olayı, anayasa hukuku, iç politika, falan filan. Helal be diyorum, ne cüret !


Aslında iki tür gazeteci vardır : haber peşinde koşan haberciler (ki bunun zirve adı, Günter Walbraff'tır) ve gazete okuyan haberciler. Bu ikinci şıktan olanlar ne şanslıdır, var ya ! Sabah kalk, git gazeteye, bütün gün gazete köşe yazarlarını oku, akşama doğru yaz yazını, akşamları da geç televizyon stüdyolarına, oradan buradan öğrendiklerinle mantık yürüt ve fikir sun. Oh. Ay sonunda da, dolgun bir maaş. Hafta sonları da, operaya gittin mi tamam. Oluyorsun bir kanaat önderi.


Fransa'da yazılı basının gazetecileri, la crème de la crème'dir. Bir konuya vakıf olur ve köşe yazısı değil, haberi yazar. Yani tam anlamıyla muhabirlik yapar. Aç Le Monde'u, dini konuları yazan hep aynı insandır, uluslararası konuları yazan da hakeza, iç politika, bilim, vs. Televizyonda gazetecilik yapanda, ancak lafı ağzına tıkar, neymiş, zaman su gibi akıyormuş ! Ee bir saatlik oturum için, sekiz kişiyi dâvet edersen böyle olur... Önemli bir fark vardır : Türkiye'de tartışma programlarının ucu açıktır, anlat babam anlat; Tarihin arka odası misal, beş, altı, yediye kadar sürer. Fransa'da öyle bulamassın, her şey planlıdır. Zaten gazeteci pek konudan anlamaz, süs püsle ilgilidir. Derinliğine bir şey anlattırmazlar. Onun için yazılı basın daha önemlidir; bilgiyi oradan kaparsın. Türkiye'de tam tersidir : gazeteyi aç, bomboş. Kocaman bir resim ve altına, aynı şeyi söyleyen cümleler. Aynı kelimeler, analiz sıfır. Mecbur gene düştün köşe yazarının eline.


Bir ara, laiklik üzerine bir makale yazıyordum; baktım ki bütün hocalar kapmış bir köşe, döktürüyorlar doktrini. "Ulan arkadaş bu ne ?" diye sordum bir Türk öğrenciye. Makalemin dipnotları gazete referanslarıyla doldu. "Ee, dedi, bizde nerede öyle Fransa'daki gibi ihtisas dergileri ! Hocalar makale bâbında ancak köşelerde yazıyorlar". Bir bakıma da iyi, halkta yararlanmış oluyor ama sanki ciddiyetten uzak gibi duruyor. Düşünsene dipnotları : Le Monde, 8/12/2006, sayfa 7; Liberation, 17/02/2010, s. 23; Le Figaro, 3/01/2005, s. 2, vs. Olsa olsa, L'Esprit'den, Les Temps modernes'den, L'Histoire'dan, Le Débat'dan filan referans verirsin Fransa'da. Daha alımlıdır.


Bende bir ara, kaptırdım kendimi, "abi, dedim bir arkadaşa, beni de köşe yazarı yapsana", "höst, dedi, oraya gelmek için kırk fırın ekmek yemen lazım", "gözünü sevim, dedim, Nazlı Ilıcak'ın, Bekir Coskun'un, Tufan Türenç'in neresinde bu ekmekler ?", "sen öyle san, üstadlık öyle çatkapı olunmuyor". Benden de muhabir olmaz ki ! Ben koltuğuma iyice oturayım, aklımdan geçeni yazayım istiyordum. Neyse ki, düzeltti arkadaş, "gazeteci dediğin, aslında bir üniversite hocası gibi çalışır, durmadan araştırır, düşünür, yazar; var mı öyle hemen ordinaryüs olmak, hadi canım, çalış Allah verir...". Bende amin dedim. O gün bu gün, telefonun çalmasını bekliyorum...

lundi 2 août 2010

Tatil...

Türkiye'ye giden bilir. Inersin havaalanına, hemen Istanbul'un nemli havası şap diye yüzüne yapışır. Cehennem anacım cehennem. Sıcaktan nefret ederim. Annem şanslıdır; hep üşür o. Bende sol elimde mendil, sağ elimde pervâne, canımı kurtarmaya çalısırım. Istanbul'u ben kitaplarda seviyorum galiba. Hep yazları görmüşümdür; bunaltıcı güneşin altında dolaşana aşk olsun. Ben tatilde evden dışarı çıkmam...


Eh işte geliyorsun. Eş doşt kuyrukta seni bekliyor. Aynı konuşmalar, aynı istihzalar, aynı yapaylık. Akrabalıktan hulûsiyet çıkmaz azizim. Senede bir kere gördüğüm insanla ne paylaşıp samimiyet kurabilirsin ki. "O kadarcıkta rol yap canım sende" diyebilirsin. Mecbur yapıyoruz. "Ay canım canım, halasının yakışıklısı, ne de hoş olmuşsun böyle, muah muah". Külliyen palavra tabii. Redd-i kelâm yapamıyacağına göre, sende şiştikçe şişiyorsun, "senide iyi gördüm ha, maşallah iyisin, özlemişim be !". Sûâlât faslından sonra hedâyâ, tabii. Pazardan aldığın "koton" gömlek, çay, kahve, çorap. Alan râzı, veren râzı. Hoş şeyler. Ondan sonra mekûlât. Ye, iç, yat.


Istanbul'da evim olmadığı için, orada kalmayı sevmem. Köyü severim, ben. Yozgat'ta, üfül üfül poyraz esen köyüm. Babam, annem, ablam, iki abim, dedelerimizin istirahatgahı. 2007'de ölmüştü babam. O üç senede, iki amcamı ve bir halamı kaybettim. Köye ilk kez geliyorum 2007'den beri. Aynı olmaz tabii. Imdat amcam vardı mesela. Çok komikti, sülalemizin köşe taşlarından. Derin üzüntü duymuştuk ölüm haberini aldığımız zaman. Daha 50 yaşlarındaydı. En çok hatıram olan insanlardandır : camiide, evde, adliye sarayında, belediyede, kahvede, hastanede. Sebeb-i muhabbet işte şana...


Niye yalan söyleyim, çok az insan özlerim ben. Gariptir ama öyledir. Imdat amca özleyebildiğim nadir kişilerdendir. Nur içinde yatsın. Bir gün, namaz kılarken gördüğümde şaşırmıştım. "Aman amca, marksisliğe ihanet ediyorsun" dedim, sanki benim gençlik ülküdaşımmış gibi. "Sen ki eczacılık fakültesinde devrimciydin". "Ee öyle yavrum, öyle..." demişti de gülmüştüm. Tabii çerkezlerde öyle laubalilik olmaz, hemen bir "Allah kabul etsin canım" ekledim. "Canım" kelimesi fazlaydı galiba...


Hani bizim de Gaulle derdi ya "köye geldiğim zaman onarımdan geçerim ben"; veya Agatha Christie ablamazın "şehirlerde var olunur, köyde yaşanır" lafı. Hepsi doğrudur. Şöyle bir Fransa'ya gittim; Paris'te metro stasyonunun içine. Koştur Allah koştur. O kadar ki, kapılar kapanacak diye, heyecandan çantamı metronun içine atmak üzereydim. Ne akıl diye son anda düşündüm. Ulan çantanın ne işi var metroda sen dışarıda kaldıktan sonra. Yok anam, yaşanmıyor. Şaşırıyorum üstâdım, beni bile heyecanlı, stresli, aceleci yaptı bu şehir hayatı. "Aman git" dedim, "istikâmet köy"...


Bir de, hani sanki bizim köy, hayalet yatağı. Efendim, tuvalete destur demeden girme, şurası cin sokağıdır, şurada bir veli yatıyormuş, ay sesler duyuyorum, köpekler ezanla birlikte havlamış, rüya gördüm, falan filan. Heyecan içinde yatarız. Cuma gecesi ruhlar gelirmiş diye, camda beklediğimi bilirim ben. Hani şu "ruh hali" (deyim yerindeyse) varya : korku filmini izlersin ama gözlerini kapatırsın. Bu da öyle : gelecek mi biri acaba. Metafizikle oldum olası aram iyidir. Ruhlar, cinler, ölüler, ölüm, ilgi alanımdır. Ama aynı zamanda ödüm patlar.


Köyde, en sevdiğim yer, mezarlıktır. Öyle fetiş anlamda değil. Sevdiklerim orda olduğu için. Ebeveynim karşımda yatıyor. E duygulanıyorsun haliyle. Babamda öyle bir insandı ki sorma gitsin. Hani derler ya "babam olduğu için söylemiyorum ama...". Hani hapşırdığımız zaman, "çok yaşa" deriz ya, bende tik olmuş, "tövbe de aslanım" diye hemen düzeltiyorum. Ne işim var benim uzun yaşamla. Gerçi kimin ne işi var şu hayatla, hiç anlamam. "Herif sende, Mevlana kesildin" diyebilirsin. Karşımda yatanları görsen, sende pûyân olurdun. Pür-şer arkamda, pür-huzûr karşımda. Daha ne diyeyim...